CHUYÊN THI CỬ

Ở Thư viện TX Bỉm Sơn có một cuốn sách mà tác giả của nó là nhà giáo, nhà nghiên cứu văn hóa xứ Thanh: Quốc Chấn

Cuốn sách tập hợp những câu chuyện về thi cử thời xưa, khi mà còn học và thi bằng chữ Nho. Nhiều câu chuyện hay, cũng có những chuyện dở và đặc biệt là nhiều chuyện lạ.

Ví dụ:

- Thí sinh đi thi ở tuổi 82, râu tóc bạc trắng, đó là ông là Đoàn Tử Quang ở huyện Hương Sơn tỉnh Hà Tĩnh. Khóa thi ấy ông đỗ Cử nhân (cùng khóa với Phan Bội Châu). Người đời sau lấy ông làm gương để răn con cháu về sự hiếu học suốt đời.

- Dưới thời phong kiến, nghề cầm ca bị coi thường, con cái họ dù có đi học cũng không được đi thi. Ở huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa có Đào Duy Từ là con nhà đàn hát nên không được đi thi. Ông đã bỏ vào Đàng Trong theo chúa Nguyễn và trở thành một mưu sỹ đắc lực, giúp chúa Nguyễn đối nội, đối ngoại đủ mạnh hùng cứ một  phương.

- Và còn nhiều chuyện lạ khác nữa: Nguyễn Hiền đỗ Trạng nguyên năm 12 tuổi. Hai anh em Khương Công Phụ và Khương Công Phục đều đỗ đại khoa thời nhà Đường. Nữ tiến sỹ đầu tiên của Việt Nam Nguyễn Thị Duệ phải cải trang làm nam giới để vào thi….

Chuyện học và thi ngày xưa cũng cực kỳ hà khắc. Một vụ trọng án trong lịch sử thi cử Việt Nam là quan Thanh tra Ngô Sách Tuân bị xử tội trảm, chỉ vì tự ý cho nâng điểm một bài thi. Khi làm việc này Ngô Sách Tuân đã bàn bạc thống nhất với Chánh Chủ khảo nhưng có người thứ 3 biết và phát giác. Mặc dù quan Thanh tra là bậc đại thần có nhiều công trạng nhưng để giữ nghiêm phép nước ông buộc vẫn phải lên đoạn đầu đài.

Người đời sau chỉ băn khoăn rằng: Thí sinh được nâng điểm là con của Tể tướng Lê Hy, to thứ nhì sau vua. Thế mà khi Ngô Sách Tuân bị hạch tội thì Lê Hy đã làm ngơ, không có một động thái nào chia sẻ hay cứu giúp. Ông đã vì cái chức tước của mình mà bị hậu thế chê cười là người thiếu lòng tín nghĩa. Ví như ông không ngỏ lời nhờ giúp con trai mình thì chắc gì Ngô Sách Tuân đã vướng tội, phải chết tức tưởi.

Xem sách cũng thấy rằng Cử nhân, Tiến sỹ ngày xưa giỏi thật. Học đến vài chục năm mới dám lều chõng đi thi. Luật lệ thi cử hà khắc như thế ai mà dám mang tài liệu vào phòng thi.

Chỉ tiếc rằng những điều mà các vị học, nó theo khuôn mẫu từ chương, giáo điều. Nếu được học cả khoa học tự nhiên như ngày nay thì biết đâu có vị ẵm giải Nô-ben cũng nên.