BẢO TÀNG CHĂM

Tôi đã đến Bảo tàng Chăm vào năm 1981. Bấy giờ chưa có khái niệm gì nhiều, xem thì cũng thấy hay, biết vậy nhưng đầu óc không mấy để ý. Sau này coi trên ti-vi, đọc trong sách báo mới dần dà rõ thêm về một nền văn hóa cổ đặc sắc đã từng có một thời hưng thịnh.

Bề ngoài Bảo tàng có kiểu Kiến trúc rất đặc trưng của dân tộc Chăm, được xây từ thời Pháp. Hiện nay Bảo tàng đã được mở rộng với quy mô hàng mấy ngàn mét vuông, mở cửa đón khách suốt cả tuần.

Vào bên trong, các phòng trưng bày hiện vật được sắp xếp theo thời kỳ, theo vùng, chủ yếu từ Quảng Bình đến các tình Bình Thuận, Ninh Thuận. Tôi thực sự kinh ngạc về tuổi của những pho tượng đá. Có tượng làm khoảng thế kỷ 6-7, có tượng làm khoảng thế kỷ 11, 12. Có tượng khắc cách điệu, có tượng gọt dũa tinh vi nhưng tất cả đều rất sống động và có hồn. Những tượng đá kích thước khá lớn được tạo nên từ những đôi bàn tay tài hoa, khéo léo, những bộ óc giàu trí tưởng tượng, sáng tạo đã tồn tại hàng ngàn năm mưa nắng.

Nhiều du khách ngoại quốc đã đến đây. Hẳn nhiên họ cũng sẽ vô cùng thích thú và thán phục tài nghệ của người xưa. Thấy họ chăm chú xem và ghi chép, trao đổi với nhau cái gì đó… Đọc trên bảng giới thiệu mới biết người Pháp đã rất có ý thức bảo tồn cổ vật Chăm. Từ năm 1902 họ đã cho lập Bảo tàng và cho khai quật khảo cổ. Tiếc rằng chiến tranh cũng đã hủy hoại đi ít nhiều…

Tôi vẫn vấn vương hoài cổ rằng làm sao một nền văn hóa rực rỡ như vậy đã lụi tàn mà mãi đến sau này còn có rất nhiều điều chưa giải mã được. Một đoạn thơ trong tập “Điêu tàn” của Chế Lan Viên từng cảm thương day dứt:

……………….

Đây, những Tháp gầy mòn vì mong đợi

Những đền xưa đổ nát dưới Thời gian

Những sông vắng lê mình trong bóng tối

Những tượng Chàm lở lói, rỉ rên than

Đây, những cảnh ngàn sâu cây lả ngọn

Muôn Ma Hời sờ soạng dắt nhau đi

Những rừng thẳm bóng chiều lan hỗn độn

Lừng hương đưa, rộn rã tiếng từ qui

Đây, chiến địa nơi đôi bên giao trận

Bao cô hồn tử sĩ hét gầm vang

Máu Chàm cuộn tháng ngày niềm oán hận

Xương Chàm luôn rào rạt nỗi căm hờn

………………

Có lẽ nhà thơ đã lấy cảm hứng từ các di vật cổ, từ các đền đài đổ nát để viết nên những dòng thơ ứa lệ này.