NGUYÊN CÔNG TRỨ

       Nguyễn Công Trứ (1778-1859) quê ở huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, lận đận trong thi cử, mãi 42 tuổi mới đỗ đạt và ra làm quan. Cuộc đời ông lắm thăng trầm, có công trạng nhiều lần được thăng chức, nhưng cũng không ít lần bị giáng chức. Đã có lần bị giáng phạt xuống làm lính.

      Người ta nhắc đến một công lao đặc biệt của ông khi giữ chức Doanh điền sứ là đã chiêu mộ dân, lập ra 2 huyện Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Dân 2 huyện ấy sau lập đền thờ ông, như một vị thành hoàng mở cõi.

       Ông sống chính trực, ngay thẳng, phóng khoáng, được dân chúng yêu mến song đôi khi cũng bị dèm pha, đố kị của bạn đồng liêu.

         Ông để lại nhiều bài thơ có giá trị về nhân sinh thế thái, nhiều giai thoại lưu truyền trong dân gian. Thơ ông xoay quanh các nội dung về phê phán thói đời đen bạc, ca tụng chí nam nhi. Đồng thời qua thơ cũng thể hiện con người nghệ sỹ hào hoa, phong nhã. Ông sống phóng túng, thích hát ca trù, ông là tác giả của nhiều bài ca trù có giá trị. Ông sống hào hoa đến nỗi cho đến năm 70 tuổi, ông còn cưới thêm một cô gái trẻ, tuổi mới đôi mươi.

         Tôi không biết phân tích thơ ông thế nào nên trích dẫn một số câu hay để mọi người cùng thưởng thức:

         Về nhân tình thế thái:

“Ra trường danh lợi vinh liền nhục

Vào cuộc trần ai khóc lẫn cười”

……..

“Đã mang tiếng ở trong trời đất

Phải có danh gì với núi sông”

………

“Thế thái nhân tình gớm chết thay

Lạt nồng trong chiếc túi vơi đầy

Hễ không điều lợi, khôn thành dại

Đã có đồng tiền, dở cũng hay

Khôn khéo chẳng qua ba tấc lưỡi

Hẳn hoi không hết một bàn tay

Suy ra cho kỹ chi hơn nữa

Bạc quá vôi mà mỏng quá mây”

……………

       Tả cảnh:

“Đầu cành mấy tiếng chim kêu gió

Trước điếm năm canh chó sủa trăng”

……….

         Bỡn nhân tình:

“Ta ở nhà ta, ta nhớ mi

Nhớ mi nên phải bước chân đi

Không đi mi nói răng không đến

Đến thì mi nói đến mần chi”

…………….

        Tả cái nghèo rất ấn tượng:

“Kìa ai, bốn vách tường mo, ba gian nhà cỏ

Đầu kèo mọt tạc vẽ sao, trước cửa nhện giăng màn gió

Phên trúc ngăn nửa bếp, nửa buồng

Ống nứa đựng đầu kê, đầu đỗ

Đầu giường tre, mối dũi quanh co

Góc tường đất, giun đùn lỗ chỗ

Bóng nắng dọi trứng gà lên vách, thằng bé tri trô

Hạt mưa xoi hang chuột trong nhà, con mèo ngấp nghé”

………….

         Về sự bất đắc chí:

Kiếp sau xin chớ làm người

Làm cây thông đứng giữa trời mà reo

Giữa trời vách đá cheo leo,

Ai mà chịu rét thì trèo với thông