LỆ THẦN TRẦN TRỌNG KIM

   Vừa rồi có thời gian, đọc lại cuốn VIỆT NAM SỬ LƯỢC của học giả Trần Trọng Kim bỗng sửng sốt nhận thấy tiền nhân thật là bậc trí tuệ cao siêu, nhìn xa trông rộng. Lâu nay cứ nghe nói nước ta "rừng vàng biển bạc", dân ta thông minh hiếu học. Nhưng sao ta cứ nghèo túng mãi, kém cỏi mãi so với nhiều nước khác trên thế giới.

   Thì đây, học giả Trần Trọng Kim đã viết cách nay gần 100 năm:

    "Phàm sự tiến hóa của một xã hội phải có cái gì đó nó đun đẩy mình, nó bắt phải cố sức thì mới tiến hóa được. Sự đun đẩy ấy là SỰ CẦN DÙNG và SỰ ĐUA TRANH.

 Nếu không có cần dùng thì không có cố gắng, không cố gắng thì không tiến hóa. Nếu không có đua tranh thì không có tìm kiếm, không tìm kiếm thì không tài giỏi.

     Xem như nước Nam ta, hai cái yếu điểm ấy đều kém cả. Người mình ở xứ nóng, cách ăn mặc giản dị, đơn sơ, không phải lo nghĩ cũng đủ sống, cho nên ai cũng thích nhàn lạc, quí hồ khỏi chết thì thôi, chứ không muốn lao tâm, lao lực như những người ở nước khác. Tính người mình như thế, hễ ai có cái gì, mình chỉ bắt chước được mà thôi, chứ không phát khởi bày đặt  được điều gì nữa.

  Còn như sự đua tranh, phải có nhiều người, nhiều nước thì mới đua tranh được. Nhưng nước ta, phía đông thì có bể, phía tây thì những người Mường, người Lào văn minh kém, còn ở phía bắc có nước Tàu là hơn, nhưng Tàu lại to quá, giao thông với mình cách trở, đường sá khó khăn, chỉ có quan tư thỉnh thoảng đi lại mà thôi, chứ dân trong nước không mấy khi ra đến ngoài bờ cõi. Người mà cả đời không đi đến đâu, mắt không trông thấy cái hay cái dở của người, thì tiến hóa sao được? Mà sự học của mình thì cứ cái gì đã học của Tàu là hay, là tốt: từ tư tưởng cho đến công việc, điều gì cũng lấy Tàu làm gương. Hễ bắt chước được Tàu là giỏi, không bắt chước được là dở. Sùng mộ văn minh Tàu như thế, cho nên không chịu so sánh cái hơn cái kém, không tìm cách phát minh, chỉ đinh ninh rằng người ta hơn mình, mình chỉ bắt chước người ta là đủ.

     Địa thế nước mình như thế, tính chất và sự học vấn của người mình như thế, thì cái trình độ tiến hóa của mình tất là phải chậm chạp và thua kém vậy".

                                                                     (Trang 32, phần 5, chương VI)

     Xem vậy đủ thấy nếu chúng ta cứ ru mãi bài ca "rừng vàng biển bạc", "thông minh hiếu học" thì đến bao giờ nước nhà mới sang hồi hưng thịnh.